توافق بشردوستانه و راهگشا بین ارمنستان و آذربایجان

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، به نظر می‌رسد که دولت آذربایجان و ارمنیان جدایی طلب در قره باغ کوهستانی توافقی را برای بازگشایی دو خط حمل و نقل مورد مناقشه از جمله یک مسیر کلیدی به نام کریدور لاچین منعقد کرده‌اند.

این اقدامات، که ابتدا توسط خبرگزاری دولتی آرمِن پرس ارمنستان گزارش و توسط جمهوری آذربایجان تایید شد، دست‌کم تا حدی به درخواست برای بازگرداندن خطوط حمل و نقل بین اراضی تحت کنترل دولت آذربایجان و قره‌باغ کوهستانی، جایی که ارمنی‌ها کنترل آن را در دهه ۱۹۹۰ به دست گرفتند، جامه عمل می‌پوشاند.

قره‌باغ در جهان به عنوان بخشی از خاک جمهوری آذربایجان به رسمیت شناخته می‌شود، اما از زمان جنگی که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۹۰ مصادف شد، توسط جمعیت حدود ۱۲۰ هزار نفری ارمنی آن کنترل می‌شود.

جمهوری آذربایجان بخش‌های بزرگی از قره‌باغ کوهستانی را در جنگ ۲۰۲۰ بازپس گرفت و در 9 ماه گذشته با محدود کردن دسترسی به ارمنستان از طریق کریدور لاچین، فشارها را بر ارامنه تشدید کرده است.

به گزارش آرمِن پرس، مقامات قره‌باغ گفته‌اند «تصمیم گرفته‌اند اجازه دسترسی به کالاهای روسی را از طریق شهر عسکران بدهند». این شهر در منطقه قره‌باغ و در نزدیکی خط مقدم با جمهوری آذربایجان قرار دارد.

همچنین آرمن پرس خبر داد همزمان توافقی برای انتقال محموله‌های بشردوستانه توسط نیروهای حافظ صلح روسیه و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در امتداد کریدور لاچین حاصل شده است. این تصمیم به دلیل «مشکلات شدید انسانی» در منطقه محاصره شده اتخاذ شده است.

حکمت حاجی اف، مشاور سیاست خارجی الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، روز شنبه 9 سپتامبرمیلادی جاری ( 18شهریور1402) به رویترز گفت که توافقی برای باز کردن جاده‌های بین ارمنستان و آذربایجان منعقد شده است.

وی با تأکید بر اینکه راه‌ها به طور همزمان باز می‌شود، افزود: یک ایست بازرسی آذربایجان در کریدور لاچین به ارمنستان باقی خواهد ماند.

آذربایجان قبلاً ارمنستان را متهم کرده بود که از این کریدور برای قاچاق سلاح استفاده می‌کند و پیشنهاد بازگشایی همزمان راه‌ها را رد کرده بود.

این توافق آشکار در روزی انجام شد که پارلمان قره باغ، رئیس جمهور جدید جمهوری مستقل خودخوانده خود را انتخاب کرد، اقدامی که آذربایجان در بحبوحه تشدید تنش‌ها بین باکو و ایروان، آن را غیرقانونی خوانده است.

جمهوری آذربایجان رابطه نزدیکی با ترکیه دارد، در حالی که ارمنستان به لحاظ تاریخی از روابط نزدیکی با روسیه برخوردار بوده است. روسیه نیروهای حافظ صلح را به منطقه اعزام کرده و وعده داده است کریدور لاچین را به عنوان بخشی از توافق صلحی که به جنگ ۲۰۲۰ پایان داد، باز نگاه دارد. ارمنستان به تازگی شکایت کرده است که مسکو به تضمین‌های خود عمل نمی‌کند. ارمنستان اخیراً شکایت کرده که مسکوبه تضمین‌های خود عمل نکرده است، واورا به دنبال حمایت گسترده تر بین‌المللی سوق داده است.  

آذربایجان روز شنبه اعلام کرد که نیروهای ارمنستان در طول شب به سوی نیروهای این کشور تیراندازی کرده‌اند و یگان‌های ارتش آذربایجان "اقدامات تلافی جویانه" انجام داده‌اند. ارمنستان این حادثه را تکذیب کرد.

گفت وگوی تلفنی نخست وزیرارمنستان با رؤسای جمهور چندکشور

دولت ارمنستان اعلام کرد نیکول پاشینیان، نخست وزیر این کشور روز شنبه با رهبران فرانسه، آلمان، ایران و گرجستان و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، تلفنی گفت وگو کرد. آذربایجان گفت که وزیر امور خارجه این کشور با یوری کیم، یکی از مقامات ارشد وزارت خارجه آمریکا در مورد این وضعیت گفتگو کرده است.

به گفته سخنگوی دولت ارمنستان، پاشینیان به رهبران کشورهای یاد شده گفته است که تنش‌ها در مرز افزایش یافته و آذربایجان نیروهای خود را در آنجا و اطراف قره باغ کوهستانی متمرکز کرده است. آذربایجان این موضوع را رد کرده و ارمنستان را به اقدامات مشابه متهم کرده است.

ابراهیم رئیسی در تماس با نیکول پاشینیان، ضمن اعلام مجدد مخالفت جدی با هرگونه تشنج و نیز تغییر در مرزهای تاریخی منطقه به عنوان خط قرمز خود، بر آمادگی برای ایفای نقش مؤثر در جلوگیری از درگیری جدید و هرگونه تغییر در ژئوپلتیک منطقه تاکید کرد.

همزمان برخی رسانه‌ها به نقل از وزارت دفاع جمهوری آذربایجان از دیدار ژنرال «ذاکر حسن‌اف» وزیر دفاع این کشور با هیأتی از نیروهای مسلح ایران به ریاست امیرسرتیپ «محمد احدی» که برای شرکت در جلسه کمیسیون مشترک نظامی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در این کشور حضور دارد، خبر دادند طبق این گزارش، هیأت ایرانی ابتدا در خیابان شهدای باکو حاضر و بر مزار آن‌ها ادای احترام کرد و سپس در جلسه‌ای که در وزارت دفاع برگزار شد، حضور یافت.

باکو ارمنستان را متهم کرده است که از این گذرگاه برای قاچاق اسلحه استفاده می‌کند؛ مضافا اینکه باکو مدعی است ارمنستان همزمان پیشنهاد بازگشایی مسیر دیگری به سمت قره باغ را رد کرده است.

انتخاب رئیس جدید منطقه قره‌باغ

پس از استعفای «آرائیک هاروتیونیان» رئیس قبلی منطقه قره‌باغ در اول سپتامبر؛ پارلمان جدایی‌طلب قره‌باغ روز شنبه (نهم سپتامبر) یک افسر نظامی به نام «ساموئل شهرامانیان» را به عنوان رئیس جدید خود انتخاب کرد.

ساموئل شهرامانیان که رئیس سابق سرویس امنیتی این منطقه نیز بوده است در سخنرانی خود در پارلمان قره‌باغ – که خود ارمنی‌ها آن را آرتساخ می‌نامند، خواستار مذاکره مستقیم با آذربایجان و احیای مسیرهای حمل و نقل به ارمنستان شد.

واکنش وزارت امور خارجه آذربایجان

وزارت امور خارجه آذربایجان، رهبریت ارمنی‌ در قره‌باغ را «رژیم جدایی‌طلب دست نشانده» خواند و در بیانیه‌ای اعلام کرد که این رای غیرقانونی است. در این بیانیه آمده است: «تنها راه دستیابی به صلح و ثبات در منطقه، خروج بی قید و شرط و کامل نیروهای مسلح ارمنستان از منطقه قره باغ آذربایجان و انحلال رژیم دست نشانده است.»

وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان این رأی را «نقض فاحش» قانون اساسی این کشور و «ضربه جدی به تلاش‌های عادی‌سازی در منطقه» خواند. وزارت امور خارجه آذربایجان، رهبری قومی ارمنی قره باغ را "رژیم جدایی طلب دست نشانده" خواند و گفت که این رأی غیرقانونی است. تنها راه دستیابی به صلح و ثبات در منطقه، خروج بی قید و شرط و کامل نیروهای مسلح ارمنستان از منطقه قره باغ آذربایجان و انحلال رژیم دست نشانده است.

واکنش کشورها به این انتخاب

در بیانیه‌هایی جداگانه، هم اوکراین و هم متحد سنتی باکو یعنی ترکیه، این انتخابات را محکوم کردند و از ادعای آذربایجان در قبال قره‌باغ حمایت کردند. اتحادیه اروپا هم اعلام کرد که این انتخابات را به رسمیت نمی‌شناسد و قره‌باغ باید در گفتگو با باکو «حول محور رهبری واقعی» ادغام گردد.

روسیه از سال ۲۰۲۰ نیروهای حافظ صلح خود را در قره باغ مستقر کرده است، اما با این حال ارمنستان بارها از ناکارآمدی این نیروها ابراز ناامیدی کرده و دلیل این ناکارآمدی را نگرانی روسیه از بابت جنگ در اوکراین دانسته است.

در پایتخت‌های ارمنستان و آذربایجان، ساکنان محلی به رویترز گفته‌اند که از احتمال وقوع یک جنگ جدید بین دو کشور هراسان هستند.

هر چند هنوز روسیه به این انتخابات واکنش نشان نداده است اما در ناباوری کامل کرملین، ارمنستان قرار است از روز دوشنبه مانور نظامی مشترک خود با ایالات متحده را برگزار کند.

مضافا اینکه در بحبوحه جنگ روسیه علیه اوکراین، ارمنستان کمک‌های بشردوستانه خود به اوکراین را ارائه کرده و معاهده دیوان کیفری بین‌المللی را به تصویب رساند؛ دیوانی که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه را به جنایات جنگی و اخراج کودکان از اوکراین تحت پیگرد قرار داده است.

روز جمعه، وزارت خارجه روسیه سفیر ارمنستان را احضار کرد تا اعتراض رسمی خود را نسبت به اقداماتی که آن را «غیر دوستانه» توصیف کرد، ارائه کند.[1]
 

وزارت امور خارجه آمریکا هم روز پنجشنبه 16 شهریور 1402( 7 سپتامبر2023)در بیانیه‌ای اعلام کرد که ایالات‌متحده در چند هفته گذشته به طور مستمر با طرف‌ها کار کرده تا اطمینان حاصل شود که کمک‌های بشردوستانه به مردم قره‌باغ کوهستانی می‌رسد.
 

وزارت امور خارجه آمریکا، نگرانی عمیق خود را در مورد وخامت شرایط انسانی به دلیل کمبود غذا، دارو و سایر کالاهای ضروری به دلیل محاصره قره‌باغ کوهستانی ابراز کرد.
 

در این بیانیه تأکید شده است: ما بار دیگر درخواست خود را برای بازگشایی فوری کریدور لاچین برای تردد انسان دوستانه، تجاری و مسافری تکرار می‌کنیم.
 

این وزارتخانه اعلام کرد که مقامات و نمایندگان باکو و خانکندی باید بدون تأخیر گرد هم آیند و در مورد انتقال مواد غذایی لازم برای مردم قره‌باغ کوهستانی با استفاده از مسیرهای تدارکاتی اضافی به توافق برسند و به بحث در مورد همه مسائل حل نشده ادامه دهند.
 

در این بیانیه تأکید شده است: کمک‌های بشردوستانه لازم هرگز نباید گروگان اختلافات سیاسی شود.
 

اتحادیه اروپا در بیانیه روز جمعه خود( 17 شهریور 1402) اعلام کرد: اتحادیه اروپا قاطعانه به اهمیت رفع محاصره کریدور لاچین اعتقاد دارد و استفاده از جاده آغدام برای تأمین و نیازهای روزانه می‌تواند بخشی از یک راه‌حل ملموس و پایدار باشد.
 

چارلز میشل رئیس شورای اتحادیه اروپا، به برداشتن گام‌های فشرده در جهت پیشبرد روند عادی‌سازی بین ارمنستان و آذربایجان ادامه داد و اعلام کرد: وضعیت بشردوستانه کنونی در منطقه قره‌باغ به سرعت در حال بدتر شدن است. باید اقدامات لازم برای رفع نیازهای مردم محلی انجام شود.
 

اتحادیه اروپا در بیانیه خود تأکید کرد: گفت‌وگو بین باکو و ارامنه قره‌باغ اهمیت زیادی دارد. حقوق و امنیت ارامنه قره‌باغ باید تضمین شود و بحث در مورد روش‌های مشخص باید هر چه زودتر آغاز شود. گفت‌وگو بین ارامنه باکو و قره‌باغ باید اعتماد و اطمینان را تقویت کند. تلاش‌های ذکر شده برای عادی‌سازی روابط بین باکو و ایروان برای رفاه همه مردم منطقه حائز اهمیت است. در بحبوحه تشدید تنش امروز، زمان یک راه‌حل سازش جسورانه نیز فرا رسیده است.
 

اتحادیه اروپا خاطرنشان کرد که از این روند و همچنین پیشنهادهای مختلفی در رابطه با مشارکت برای اجرای توافقات حاصل شده حمایت بین‌المللی کرده است.[2]
 

مردم دوکشور خواهان آرامش هستند
در پایتخت‌های ارمنستان و آذربایجان، مردم آن‌ها به رویترز گفتند که ازجنگ جدید بین دو کشور می‌ترسند.
منصوره لاهیکووا، زنی در باکو، پایتخت آذربایجان، گفت: «احتمالاً ما دوباره شهدایی خواهیم داشت. من دو پسر دارم که به سن سربازی رسیده‌اند. امیدوارم شرایط به گونه‌ای پیش برود که اوضاع آرام شود.»
 

در ایروان، پایتخت ارمنستان، یکی از ساکنان که نام خود را هایک گذاشت، آذربایجان را متهم کرد که می‌خواهد جنگ دیگری را آغاز کند. او می‌گوید: «امیدوارم این اتفاق نیفتد، اما اگر این اتفاق بیفتد، همه ما، همه دوستان و برادران، آماده جنگ هستیم. آخرین بار ما دوستانمان را دفن کردیم، حالا نوبت ماست.»[3]
 

ارسال نامه‌ ارمنستان به شورای امنیت
مهر مارگاریان، نماینده دائم ارمنستان در سازمان ملل با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت ضمن تشریح وخامت اوضاع انسانی در منطقه ارمنی‌نشین محاصره شده در قره‌باغ تصریح کرد که ساکنان منطقه از «کمبود جدی غذا، دارو و سوخت» رنج می‌برند.
نماینده ارمنستان در سازمان ملل همچنین از قطع برق و گاز در این منطقه که باکو و ایروان از چندین دهه پیش تاکنون بر سر آن مناقشه داشته‌اند، خبر داد.
 

آقای مارگاریان در ادامه هشدار داد: «این وضعیت منجر به افزایش مرگ و میر ناشی از چندین مورد بیماری به ویژه در افراد مبتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی شده است.»
به گفته نماینده ارمنستان در سازمان ملل متحد «جمعیت ساکن در منطقه قره باغ کوهستانی اکنون در آستانه یک فاجعه انسانی واقعی قرار گرفته است.»
 

او جمهوری آذربایجان را در این میان متهم کرد و گفت که باکو «عمداً شرایط زندگی را برای جمعیت ساکن در قره‌باغ غیرقابل تحمل می‌کند.»
مهر مارگاریان این اقدام باکو را که به اعتقاد وی با هدف راندن ساکنان قره‌باغ از خانه‌های خود انجام شود «ظالمانه» خواند.
 

وی افزود: «دولت ارمنستان خواستار مداخله شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان نهاد اصلی متولی حفظ امنیت جهانی است.»
 

همان گونه که در ابتدا یادداشت بیان شد ارمنستان و جمهوری آذربایجان، دو کشور منطقه قفقاز از اواخر دهه ۱۹۸۰ بر سر قره باغ کوهستانی با یکدیگر در مناقشه‌اند. این مناقشه تاکنون منجر به وقوع دو جنگ میان طرفین شده است که آخرین آن پاییز سال ۲۰۲۰ به شکست نظامی نیروهای ارمنی و حصول دستاوردهای ارضی قابل توجه برای آذربایجان منجر شد. [4]
 

پی‌نوشت:  

[1] - یورونیوز: شنبه 18 شهریور ماه 1402/  9 سپتامبر2023- ۲۱:۱۸.
 [2] - خبرگزاری تسنیم: شنبه 18شهريور ۱۴۰۲ - ۱۷:۲۳
 3- Nagorno-Karabakh routes reopen in Lachin corridor deal, say Azeri and Armenian sides. 2023 Guardian News & Media Limited or its affiliated companies.  Translator: Asadollah Afshar. Sun 10 Sep 2023 02.15 BST.
[4] - یورونیوز: جمعه 17 شهریور ماه 1402/  8 سپتامبر2023- 13:36.
 

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• آذربایجان و قره‌باغ

• قره‌باغ

• جمهوری آذربایجان

• اتحاد جماهیر شوروی

• ارمنستان

• کریدور لاچین

• حکمت حاجی اف

• الهام علی اف

• رئیس جمهور آذربایجان

• ارمنستان و آذربایجان

• قره باغ

• جنگ ۲۰۲۰

• ارتش آذربایجان

• دولت ارمنستان

• نیکول پاشینیان

• منطقه قره‌باغ

• آرائیک هاروتیونیان

• ساموئل شهرامانیان

• وزارت امور خارجه آذربایجان

• ارمنستان و جمهوری آذربایجان