یک پیروزی مهم برای آفریقای جنوبی و فلسطینی‌ها

تحلیل و بازتاب حکم دیوان بین‌المللی دادگستری

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»، دیوان بین‌المللی دادگستری[1] روز جمعه 6 بهمن ماه سال جاری( 26 ژانویه2024) در تصمیمی که بسیار مورد انتظار بود، دستور داد اسرائیل تمامی اقدامات لازم را برای به حداقل رساندن تلفات و ویرانی در نوار محاصره شده غزه انجام دهد.

این حکم پس از بررسی دو هفته‌ای قضات دیوان بین‌المللی دادگستری پس از تشکیل پرونده نسل‌کشی علیه اسرائیل توسط آفریقای جنوبی، دو ماه پیش ازآن، صادر شد. درحالی که دادگاه درخواست اقدامات موقت در غزه را داشت، از درخواست آتش بس فوری که آفریقای جنوبی نیز درخواست کرده بود، خودداری کرد.

آفریقای جنوبی این حکم را به عنوان "پیروزی قاطع" برای حاکمیت قانون بین‌المللی جشن گرفت. دولت افریقای جنوبی با ابراز قدردانی از پاسخ سریع دیوان بین المللی دادگستری، از اقدامات موقت قدردانی و ابراز امیدواری نموده که اسرائیل مانع از اجرای دستورات دادگاه نشود.

پرونده تفصیلی 84 صفحه ای آفریقای جنوبی علیه اسرائیل ادعا می کند که این رژیم عمداً کنوانسیون نسل کشی 1948 را از زمان آغاز حملات اخیر خود به نوار محاصره شده غزه در 7 اکتبر نقض کرده است. در موافقت با اکثر استدلال های آفریقای جنوبی، ICJ (International Court of Justice)اعتقاد خود را اعلام کرد. که حداقل برخی ازجنایات جنگی ادعایی صورت گرفته است. علاوه بر این، دیوان بین المللی دادگستری با تأیید صلاحیت خود برای قضاوت، درخواست تجدیدنظر اسرائیل برای رد این پرونده را رد کرد.

براساس حکم دیوان بین‌المللی دادگستری اسرائیل همچنین موظف است تمام تمهیدات لازم در حیطه قدرتش را به کار گیرد تا کسانی را که به نسل کشی در نوار غزه تحریک می‌کنند محاکمه و مجازات کند و اجازه دهد کمک‌های بشردوستانه بدون هیچ گونه مانعی وارد غزه شود. جایی که نزدیک به 26000 فلسطینی در اثر عملیات نظامی مرگبار اسرائیل جان خود را از دست داده‌اند.

قضات دیوان همچنین تأکید کردند که اسرائیل باید در مدت یک ماه به آن‌ها گزارش اقدامات خود را ارائه دهد.

براساس تصمیم دیوان اسرائیل همچنین باید هرنوع اظهارنظرعمومی را که می‌تواند تحریک به ارتکاب نسل‌کشی در غزه تلقی شود متوقف کند.

دادگاه در این دستور از اسرائیل خواست تا از تخریب مدارکی که می‌تواند در پرونده نسل کشی استفاده شود خودداری کند.

دیوان متأسفانه و احتمالا براثر اعمال نفوذ سیاسی غیرفنی قدرت های حامی اسرائیل؛ همچنین روز جمعه تصمیم گرفت که به‌عنوان بخشی از تصمیم اولیه در این زمینه، پرونده نسل‌کشی علیه اسرائیل را به‌دلیل حمله نظامی به غزه مطرح نکند!

شایان ذکر است احکام صادره از سوی دیوان بین‌المللی دادگستری قطعی و بدون تجدیدنظر است، اما دادگاه راهی برای اجرایی شدن احکام خود ندارد.

سخنان رییس دیوان بین المللی دادگستری

جوآن دونوگو، رئیس دیوان بین‌المللی دادگستری جلسه امروز را برای قرائت تصمیم ۱۷ قاضی دیوان را در پرونده‌ای که به هسته‌ اصلی یکی پایان‌ناپذیرترین درگیری‌های جهان می‌پردازد آغاز کرد. خانم دونوگو در دستوری که قرائت آن حدود یک ساعت به طول کشید گفت که دادگاه این پرونده را رد نمی‌کند. او اضافه کرد: «دادگاه با حساسیت از میزان فاجعه انسانی که در منطقه در حال وقوع است آگاهی دارد و عمیقا نگران تداوم تلفات جانی و رنج انسانی است.»

 قاضی دونوگو گفت که این حکم برای اسرائیل تعهدات حقوقی بین‌المللی ایجاد می‌کند.

دونوگو همچنین گفت: «آفریقای جنوبی آنچه را که در غزه رخ می‌دهد به عنوان نسل‌کشی توصیف کرده و هر کشور عضو دیوان می‌تواند از سایر دولت‌های عضو در این زمینه حساب‌کشی کند».

وی در این‌باره اضافه کرد: «در صورتی که شرایط مطابق با مواد هفتم و نهم منشور دیوان باشد، دادگاه می‌تواند اقدامات موقت انجام دهد. هر کشور عضو می‌تواند به مسئولیت‌های سایر کشورهای عضو در مورد احترام به مفاد کنوانسیون نسل‌کشی اشاره کند».

لازم به ذکراست این پرونده در حالی در دیوان مطرح شده که آفریقای جنوبی در دسامبر 2023 از قضات دیوان خواسته است تا «به‌عنوان یک موضوع فوری»، اقدامات موقت را برای محافظت از فلسطینیان در غزه اعمال کنند.

در صدر فهرست درخواست‌های آفریقای جنوبی از دادگاه، دستور به اسرائیل برای «توقف فوری عملیات نظامی خود در غزه» قرار دارد. دیوان همچنین از اسرائیل خواسته است تا «اقدامات معقول» را برای جلوگیری از نسل کشی اتخاذ کند و اجازه دسترسی به کمک‌های ضروری داده شود.

محمد اشتیه، نخست وزیر تشکیلات فلسطینی در بیانیه‌ای روز پنجشنبه ابراز امیدواری کرد که این تصمیم «شامل اقدام فوری برای توقف تجاوز و نسل‌کشی علیه مردم ما در نوار غزه و انتقال سریع کمک‌های امدادی برای نجات گرسنگان و مجروحان باشد.»

تل آویو پس از هجوم شبه‌نظامیان حماس به اسرائیل در هفت اکتبر که در جریان آن ۱۲۰۰ نفر کشته شدند حملات هوایی و زمینی گسترده خود را به غزه آغاز کرد.

این تهاجم وحشیانه غیرانسانی مغایر با اصول و قوانین بین‌المللی باعث نابودی بخش وسیعی از نوار غزه و آوارگی نزدیک به ۸۵ درصد از جمعیت ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفری این باریکه شد.

تشکیلات بهداشتی حماس روز جمعه اعلام کرد که از آغاز درگیری‌های تا کنون بیش از ۲۶ هزار فلسطینی کشته شده‌اند. این نهاد تأکید کرد که حدود دو سوم کشته‌شدگان زن و کودک هستند.

ارتش جنایتکارصهیونیستی مدعی است که دست‌کم ۹ هزارنفراز کشته‌شدگان درگیری‌های چهار ماهه از اعضای حماس بوده‌اند! که البته ادعایی کذب می باشد که حتی تحلیل گران سیاسی و نظامی صهیونیستی به صحت آمار اعلام شده تردیدایجاد کرده  وآن را ساخته ذهن آشفته وشکست خورده نتانیاهو تلقی نموده اند.

مقامات سازمان ملل ابراز نگرانی کرده‌اند که حتی تعداد بیشتری از مردم در اثر بیماری جان خود را از دست بدهند. به گفته این سازمان حداقل یک چهارم از جمعیت نوار غزه با گرسنگی شدید کشنده روبرو هستند.

 واکنش‌های نسبت به این حکم

تصمیم روزجمعه دیوان بین‌المللی دادگستری درباره اقداماتی که اسرائیل باید به طور فوری اتخاذ کند واکنش‌هایی را برانگیخت که به برخی از آن ها در زیر اشاره می شود:

1- سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهوری آفریقای جنوبی در واکنش به رای دیوان دادگستری بین‌المللی گفت انتظار دارد اسرائیل به این حکم مبنی بر اتخاذ تدابیری برای جلوگیری از نسل کشی علیه فلسطینیان در غزه پایبند باشد.

آفریقای جنوبی پس از آن که دیوان بین‌المللی دادگستری به نفع درخواست این کشور برای اعمال تدابیر اضطراری علیه اسرائیل به‌دلیل عملیات نظامی در غزه رای داد، از «پیروزی قاطع» برای حاکمیت قانون بین‌المللی استقبال کرد.

رومافوسا در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: «امروز اسرائیل مقابل جامعه بین‌المللی ایستاده است و جنایت‌هایش علیه فلسطینی‌ها آشکار شد.»

وی افزود: «ما از اسرائیل انتظار داریم که به حکم صادر شده پایبند باشد.»

2- نالدی پاندور، وزیر خارجه آفریقای جنوبی گفت: «حکم دیوان بین‌المللی به این معناست که اسرائیل باید جنگ در غزه را متوقف کند.»

وی پس از صدور دستورات موقت دیوان در لاهه گفت: «چگونه بدون آتش‌بس می‌توان به مردم غذا کمک کرد و آب رساند. اگر دستور را بخوانید به‌طور ضمنی اشاره شده که آتش بس باید اتفاق بیافتد.»

فلسطینیان در غزه و کرانه باختری از اقدامات موقت استقبال کردند. ریاض المالکی، وزیر امور خارجه تشکیلات خودگردان فلسطین در بیانیه ای ویدئویی گفت: «دستور دیوان بین المللی دادگستری یادآوری مهمی است که هیچ دولتی فراتر از قانون نیست.» و افزود که این حکم «باید به عنوان زنگ خطری برای اسرائیل و بازیگرانی باشد که این امکان را فراهم کرده اند. مصونیت ریشه‌دار آن.»

3- اتحادیه اروپا می‌گوید انتظار دارد اسرائیل و حماس به‌طور کامل از دستور دیوان بین‌الملی دادگستری تبعیت کنند. در بیانیه کمیسیون اروپا آمده است: «ما به دستور امروز دیوان دادگستری بین‌المللی درباره درخواست آفریقای جنوبی در اشاره به اقدامات موقت توجه می‌کنیم.»

در این بیانیه اضافه شده است: «اتحادیه اروپا بر حمایت مستمر خود از دیوان بین‌المللی دادگستری، ارگان قضایی اصلی سازمان ملل تاکید می‌کند.»

این نهاد تأکید کرد است که «احکام دیوان برای طرفین لازم الاجرا است و آنها باید از آن تبعیت کنند. اتحادیه اروپا انتظار اجرای کامل، فوری و موثر آن‌ها را دارد.»

4- رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه از حکم دیوان بین‌المللی دادگستری مبنی بر اینکه اسرائیل باید از نسل کشی در غزه جلوگیری کند، استقبال کرد و گفت امیدوار است حملات علیه غیرنظامیان متوقف شود.اردوغان حکم دیوان را با ارزش توصیف و اظهار امیدواری کرد حملات اسرائیل علیه زنان، کودکان و افراد مسن پایان یابد.

5-حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران بدون توجه به اینکه رأی امروز دیوان بین‌المللی دادگستری مربوط به «اقدامات موقت است» و نه مربوط به پرونده «نسل‌کشی» در پیامی گفت: «موفقیت آفریقای‌جنوبی در دیوان کیفری بین‌المللی در جریان طرح شکایت از رژیم صهیونیستی را به دولت و ملت آفریقای‌جنوبی، ملت فلسطین و خانم نالدی پاندور وزیر امور خارجه این کشور تبریک می‌گویم.»

وی در این پیام گفت: «از همه‌ی همتایانم در کشورهای جهان تقاضا دارم از اقدام آفریقای جنوبی در دیوان کیفری بین‌المللی حمایت کنند.»

6-جنبش مقاومت حماس نیزازاین حکم استقبال کرده است. دربیانیه ای آمده است: «حکم دیوان دادگستری [بین المللی] تحول مهمی است که به انزوای اسرائیل و افشای جنایات آن در غزه کمک می کند.

7- بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر جانی فاشیست جنایتکار اسرائیل در واکنش به حکم روز جمعه دیوان بین‌المللی دادگستری گفت:«ما با پایبندی به قوانین بین‌المللی به دفاع ازخودوشهروندانمان ادامه می‌دهیم.»

وی افزود: «اسرائیل در حال جنگی عادلانه‌ است که شبیه هیچ جنگ دیگری نیست.»

وی تصریح کرد: «اسرائیل مانند هر کشوری از حق اولیه دفاع از خود برخوردار است.» وی با اشاره به اینکه درخواست آتش‌بس فوری در رای امروز مطرح نشد افزود: «دادگاه لاهه به حق درخواست ظالمانه [آفریقای جنوبی] را برای گرفتن حق دفاع از ما رد کرد.»

8- فعالان حقوق بشردرسراسرجهان ناامیدی خود راازعدم وجوددستوری برای آتش بس فوری ابرازکرده اند، اگرچه اذعان دارند که این حکم می تواند به عنوان یک پیروزی مهم برای فلسطینی ها تلقی شود که 75 سال تحت رژیم آپارتاید اسرائیل بدترین و سخت ترین دوران را گذرانده و آن را که مخالف و مغایر با اصول و قواعد و موازین حقوق بین الملل بوده است تحمل کرده اند.

برخی ناظران نیزتأکید کرده اند که تصمیم دیوان بین المللی دادگستری می تواند به عنوان گامی برای پاسخگویی سیاستمداران رژیم جعلی، غاصب، نامشروع وکودک­کش اسرائیلی در جنایات جنگی علیه فلسطینیان در برابر قانون عمل کند.[2]

9- کارشناسان مسائل حقوق بین‌المللی می‌گویند اینکه دیوان بین‌المللی دادگستری 36 دقیقه ابتدایی بحث خود را به توضیح درباره حق آفریقای جنوبی برای شکایت از «اسرائیل» اختصاص داد نشان‌دهنده این است که این دادگاه احتمال نسل‌کشی در غزه را رد نکرده است. آفریقای جنوبی خواستار صدور حکمی موقت برای آتش‌بس شده بود. دادگاه حکمی در این خصوص صادر نکرد اما «اسرائیل» را ملزم به ارائه گزارش کرد.

10- «بالکیس جاراح»، از کارشناسان حقوقی دیده‌بان حقوق بشر تصمیم دادگاه لاهه را یک «نقطه عطف» توصیف کرده و گفته معنای این حکم این است که «اسرائیل» و متحدانش هشدار دریافت کرده‌اند و لازم است اقدامات بیشتری برای جلوگیری از نسل‌کشی و جنایت‌های جنگی علیه مردم فلسطین انجام دهند.

او همچنین گفت که این حکم به معنای آن است که دیوان بین‌المللی دادگستری وضعیت وخیم انسانی در غزه را به رسیمت شناخته است. جاراح تصریح کرد که دستورات این دادگاه «روشن و الزام‌آور» هستند و «اسرائیل» اکنون بایستی تعهد خودش را به قوانین بین‌المللی نشان دهد و از این احکام صریح پیروی کند.[3]

11- مایکل مارتین وزیر امور خارجه ایرلند روز جمعه با صدور بیانیه‌ای از حکم دیوان بین المللی دادگستری در مورد پرونده شکایت آفریقای جنوبی علیه اسرائیل استقبال کرد و آن‌را لازم‌الاجرا دانست.
 او در این بیانیه که یک نسخه آن در تارنمای وزارت امور خارجه ایرلند منتشر شد، تصریح کرد: من به شدت از دستورات دادگاه که نهایی و لازم الاجرا هستند استقبال می کنم. اینها اقداماتی است که ایرلند از آغاز جنگ در غزه همواره خواستار آن بوده است.

وی با بیان اینکه «ایرلند تعهد عمیق و دیرینه ای به حقوق بین الملل دارد و مدافع قوی نظام مبتنی بر قوانین بین المللی است» افزود: ما از اسرائیل انتظار داریم که تمام اقدامات موقتی را که توسط دادگاه حکم داده شده است، با حسن نیت و به صورت فوری اجرا کند.

رئیس دستگاه دیپلماسی ایرلند ادامه داد: در حالی که دادگاه خواستار آتش‌بس نشده است، اما به اسرائیل و ارتش آن دستور داده است که مرتکب هیچ گونه نسل‌کشی نشوند و مهمتر از همه به اسرائیل دستور داده است که اقدامات فوری و مؤثری را برای اطمینان از ارائه خدمات اولیه ضروری و کمک‌های بشردوستانه در غزه انجام دهد.

وی خاطر نشان کرد: این دستورات لازم‌الاجرا هستند و دیوان به اسرائیل دستور داده تا یک ماه دیگر پایبندی خود را به این احکام نشان دهد.

مارتین تصریح کرد: پایان دادن به این درگیری و مرگ و ویرانی در غزه اولویتی است که باید در تمام ابعاد - سیاسی، دیپلماتیک، انسانی و حقوقی - دنبال شود.

وی در همین پیوند تصریح کرد: مایلم موضع دولت ایرلند را تکرار کنم که آتش بس فوری بشردوستانه، آزادی فوری و بدون قید و شرط اسرا و دسترسی کامل، ایمن و بدون مانع به کمک های بشردوستانه در غزه نیاز است.[4]

12-با حکم مذکور قطعا تل‌آویو راهی طولانی برای پیروزی برحماس پیش رو دارد. «گادی آیزنکوت» ژنرال شناخته‌شده اسبق ارتش اسرائیل نیز که پسر و خواهرزاده‌اش را در جریان جنگ غزه از دست داده، تأکید کرده تداوم جنگ غزه صرفا برای اسرائیل آسیب‌زاست و تل‌آویو هیچ راهی جز مذاکره با حماس برای آزادسازی اسرای خود ندارد.

تامیر پاردو، رئیس اسبق موساد نیز  ضمن رد کردن موقعیت برتر اسرائیل در جنگ غزه، نتانیاهو و اعضای دولتش را دروغگوهایی توصیف کرده که هر مطلب خلاف واقع را بی‌شرمانه به زبان می‌آورند. نشریه صهیونیستی هاآرتص نیز گفته است، زمان علیه نتانیاهو و دروغ‌هایش به سرعت در حال سپری شدن است.

پی‌نوشت:

[1] - دیوان بین‌المللی دادگستری (دادگاه جهانی)، یکی از ارکان سازمان ملل متحد که در سال ۱۹۴۵ طبق تصمیم متخذه در سان‌فرانسیسکو ایجاد و به طور دائمی فعالیت داشته و مقرّ آن در شهر لاهه (هلند) است. ارائه نظر مشورتی در پاسخ به سوالات حقوقی مجمع عمومی سازمان ملل متحد، آژانس‌های تخصصی سازمان ملل و سازمان‌های بین‌المللی از وظایف اصلی این دیوان است که به آن صلاحیت مشورتی می‌گویند و نیز رسیدگی به اختلافات قانونی میان دولت‌ها به این دادگاه سپرده می‌شوند که به آن صلاحیت ترافعی گفته می‌شود. دیوان بین‌المللی دادگستری هیأتی مرکب از ۱۵ قاضی، یک رئیس و یک نائب رئیس که برای مدت سه سال توسط قضات دیوان انتخاب می‌شوند. انتخاب قضات در دیوان بین‌المللی دادگستری در دو مرحله انجام می‌پذیرد. مرحله اول: معرفی کاندیداها توسط گروه‌های ملی که در دیوان دائم داوری، عضویت دارند. مرحله دوم: انتخاب قضات به عهدۀ مجمع عمومی و شورای امنیت است.  دیوان بین‌المللی دادگستری هیاتی مرکب از ۱۵ قاضی است که نباید تابعیت مشابهی داشته باشند و طبق مواد ۲ و ۳ اساسنامه از میان افرادی انتخاب می‌شوند که دارای اعتبار معنوی در کشورشان هستند و دارای مشاغل مهم قضائی بوده و یا حقوق‌دان و متخصص در حقوق بین‌الملل باشند. قضات دیوان، مصونیت دیپلماتیک دارند و غیرقابل عزل می‌باشند. قضات دیوان برای ۹ سال انتخاب می‌شوند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است. دیوان دارای یک رئیس و یک نائب رئیس است، که برای مدت سه سال توسط قضات دیوان انتخاب می‌شوند برای تشکیل جلسات دیوان، حدنصاب ۹ قاضی کافی است. دیوان می‌تواند بنا به درخواست طرفین یا به تشخیص خود، به منظور رسیدگی به موضوع یا دعاوی معین، یک یا چند شعبه خاص ایجاد کند. (موسی‌زاده، رضا، کلیات حقوق بین‌الملل عمومی، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۷۶، چاپ اول، جدوم، ص۱۵۰-۱۴۲)

2- Gaza’s victory this time in the Hague. Translator; Asadollah Afshar. Tehrantimes; January 26, 2024 - 21:24.

Tasnim News Agency. ICJ Orders Israel to Take Measures to Prevent Acts of Genocide in Gaza. January, 26, 2024 - 16:49.   

[3] - حکم اولیه دادگاه لاهه علیه رژیم اسرائیل به چه معناست؟ خبرگزاری آریا: جمعه 6 بهمن ماه 1402 / 10:25:19-  کدخبر: 120240126211119806

[4] - ایرلند: حکم دیوان بین المللی دادگستری علیه اسرائیل لازم‌الاجرا است. خبرگزاری آریا: جمعه 6 بهمن ماه 1402

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• نسل‌کشی علیه اسرائیل

• آفریقای جنوبی

• دیوان بین‌المللی دادگستری

• نسل‌کشی

• جوآن دونوگو

• ارتش جنایتکارصهیونیستی

• اسرائیل و حماس

• اسرائیل