عید فطر؛ عيد شکرگزاری از حق تعالی

پايگاه خبري تحليلي «نيک رو»،

عید است و دلم خانه‌ی ویرانه، بیا               

این خانه تکاندیم ز بیگانه، بیا

یک ماهِ تمام میهمانت بودیم                     

یک روز به مهمانی این خانه بیا ( قیصرامین پور)

اشاره:

عید فطر[1] اولین روز ماه شوال و از مهمترین اعیاد مسلمانان بشمار می‌آید. بنابر روایاتی که از امامان شیعه نقل شده، عید فطر عید کسانی است که روزه و عبادات آنها پذیرفته شده و از آن رو عید قرار داده شده که مسلمانان گرد هم آیند و خداوند را ستایش کنند. روزه گرفتن در عید فطر حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است. آداب و احکامی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ از جمله شب‌زنده‌داری، خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل و گفتن تکبیرهای خاص. کشورهای اسلامی به‌مناسبت عید فطر، دو روز یا بیشتر از آن را تعطیل اعلام می‌کنند. مسلمانان نماز عید فطر را به جماعت برگزار می‌کنند و طبق آداب و رسوم خود جشن می‌گیرند. نگارنده ضمن تبریک این عید خجسته به روزه داران عزیز، مطالب و مباحثی را از نگاه کارشناسان و صاحب نظران در خصوص عید سعید فطر مطرح و بیان می نماید.  

استهلال، اولین هنگامه عید

عید فطراز جلال و عظمت خاصی برخورداراست و یکایک لحظات آن شیرین و پرمعناست. اولین لحظه عید فطر«استهلال» یعنی سعی دررؤیت هلال ماه شوال است که روزه داران پیش ازغروب آخرین روزه ماه مبارک رمضان، با چشم دوختن به افق های زیبای طبیعت الهی، درتب و تاب یافتن هلال ماه هستند؛ نوری آسمانی که فرا رسیدن شوال را خبر می دهد.

عید فطریكى ازدو عید بزرگ در سنت اسلامى و آیین مسلمانان

عید فطر یكى ازدو عید بزرگ در سنت اسلامى و آیین مسلمانان است كه در باره آن احادیث و روایات بیشمار وارد شده است. مسلمانان روزه داركه ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن وآشامیدن و بسیارى از كارهاى مباح دیگرامتناع ورزیده اند، اكنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مى‏طلبند، اجر و پاداشى كه خود خداوند به آنان وعده داده است. آمدن عید یادآور جشن و شادمانی است. عید غبار غم ازدل زدودن است و شادی و شعف را به خانه دل دعوت کردن است.

عید فطر بهاردل های مؤمنانی است که در ماه رمضان به غبارروبی خانه دل پرداخته اند و یاد و نام محبوب را زینت دل خود  ساخته‌اند. و سعدی در خصوص این عید چه زیبا سروده است:

برگ تحویل می‌کند رمضان                       بار تودیع بر دل اِخوان

یارِ نادیده سیر، زود برفت                            دیرْ ننشست نازنین مهمان

ماه فرخنده روی برپیچید                            و علیک السلام یا رمضان

الوادع ای زمانِ طاعت و خیر                   مجلس ذکر و محفل قرآن

روزه بسیار و عید خواهد بود                     تیر ماه و بهار وتابستان

تا که در منزل حیات بود                          سال دیگر که در غریبستان؟

عیدفطر به معنای بازگشت انسان به فطرت پاکش

واژه «عید» از ریشه «عود» است، به معنای بازگشت، و عیدفطر روزی است که انسان به فطرت پاک خود باز         می گردد. عید روزی است که خداوند آن را از میان دیگر روزها برگزیده است و ویژه هدیه بخشیدن و جایزه دادن به بندگان خویش ساخته است و اجازه فرموده تا در این روز برخوان کرم او گردآیند، عذرتقصیر به درگاه او آورند و آرزوهای خویش از او درخواست نمایند. نیزازآنان خواسته است که دراین روزبخشایش او را چشم داشته باشند و از رحمت پروردگارخویش ناامید نگردند.

عید در فرهنگ اسلامی

در فرهنگ اسلامی عید وقتی است که فضل خداوند شامل فرد یا جامعه ای شود که که از رهگذرآن موفق به پیاده کردن ارزش های الهی شود. قهرا درآن هنگام شادی کردن و جشن گرفتنْ خجسته، مبارک و خدایی خواهد بود. ولی اگراظهارسرور و شادمانی صرفا براساس اموردنیایی باشد، خالی از برکت است. قرآن مجید درجایی که از شهیدان یادکرده، به واسطه این که مشمول فضل و رحمت الهی قرارگرفته اند، آنان را همیشه خوشحال و مسرور معرفی کرده است.

عید فطر، پاداش توجه انسان مؤمن به خداوند است

انسان مؤمن پس از یک ماه توجه  به خداوند و گزاردن تکالیف الهی، درک شب های پرفیض قدر و بریدن از تعلقات دنیوی احساس سبکبالی می کند و روح خویش را آماده رسیدن به کمالات می بیند. از این رو به شکرانه این توفیق دل او شادمان و مسرور است.

روز عید فطر؛ روز فضل و بخشش ویژه خداوند

در روز عید بندگان نباید ناامیدی به خود راه دهند؛ بلکه باید به فضل و بخشش خداوند امیدوار باشند؛ اگرچه خود صالح و پیراسته نباشند با صالحان و پیراستگان همراه شوند؛ چشم به کرم خدا دوزند و به نماز ایستند، و از خداوند بخواهند که باران رحمت بی حسابش را بر کویرستان دلشان ببارد؛ چرا که در چنین روزهای ویژه ای، بخشش خداوند ویژه است.

خوشحال ترین افراد در روز عید فطر

خوشحال ترین افراد در روزعید، متقین و مؤمنانی هستند که از لذت دعوت خدا سرمست شدند، رنج گرسنگی و شب زنده داری را ازیاد بردند و ندای حق را عاشقانه لبیک گفتند و با شور و اشتیاق حجاب ها را از میان برداشند و درکنار انبیا و اولیای الهی جام وصل نوشیدند.

عید فطر؛ عید واقعی

حضرت علی(ع) دریکی ازاعیاد فطرچنین فرمودند: «این روز، تنها عیدِ کسی است که خداوند روزه اش را پذیرفته و نمازاو را ستوده است و هرروز که خدا را درآن معصیت نکنند،آن روزعید است».این نکته رمز تشریع عید فطر و عید قربان است و آن، این است که بعد از طی مرحله ای تربیتی، مسلمانِ صابر با روحی لطیف وآماده این روز را جشن می گیرد. و به راستی چقدر زیباست حالت انسانی که از گناهان بپرهیزد و جهت زندگی اش رهنمودهای الهی باشد. اگرچنین حالتی عمومیت پیدا کند، یقیناجامعه انسانی  مدینه فاضله می شود و هرروز، عیدخواهد بود.

ناله از فراق ماه رمضان

امام سجاد(ع) در وداع ماه رمضان می فرماید: «ما کسی را وداع می کنیم که رفتنش برای ما بسیار گران و سخت است و ما را غمگین می کند؛ ماهی که شب و روزش رحمت بود». بزرگان گفته اند: پس از عید فطر، شش روز از اوایل ماه شوال را به عنوان بدرقه روزه بگیرید؛ زیرا اگر کسی بخواهد دوست عزیزی را بدرقه کند، چند قدم به همراه او می رود. ماه رمضان آنقدر برای اولیای خدا عزیز و مهربان بود، که وقتی این ماه به پایان می رسید اولیای خدا احساس غربت می کردند.

عید فطر یادآورحج

صحنه خارج شدن بندگان صالح خداوند برای اقامه نماز در روزعید به همراه تکبیر و تهلیل آنان بسیار زیبا و تکان دهنده است.جمعیت از هرسو چون رود درحرکتند و چون به محل اقامه نماز می رسند، همچون دریایی مواج و خروشانْ عظمت می یابند و به راستی مراسم نمازعید، مراسم حج و طواف خانه خدا را تداعی می کند که حاجیان، لبیک گویان به سوی محبوب می شتابند.

عیدفطر، پاداش افطارهای خالصانه

رمضان، دعوتی است به بازیافتن «خود گمشده»، ندایی است برای توجه به خدای فراموش شده، ضیافتی است برای تناول ازمائده تقواوپایان این مهمانیِ خدایی، عید فطر است؛ عید توفیق برطاعت و اطاعت، عید توبه وتهذیب نفس، عید ذکر و یاد محرومان و گرسنگان. فطر،چیدن میوه هایی است که از فطرت می جوشد. فطر، سپاس نعمتی است که دررمضان نازل شده است. پیروزی برخصم درون، جشنی روحانی دارد به نام عید فطر که میثاق بستن با فطرت را از سوی روزه داران مجاهده گراعلام می دارد.

عید فطر، پاداش افطارهای خالصانه و به جاست، مُهرقبولی انفاق های با قصد قربت و پایان نامه دوره ایثار و گذشت در مسایل مالی است. فطر، عید خداجویی و خداترسی و خداپرستی است.

عيد فطر، روزدريافت جوايزوپاداش است؛ جوايزي آسماني وپاداش‌هايي ازجنس رستگاري.

مولاي متقين دريکي ازخطبه‌هاي عيد فطرچنين فرمود: «اي بندگان خدا! بدانيد نزديک‌ترين و کمترين چيز که براي مردان و زنان روزه‌گير فراهم است، اين است که فرشته‌اي درآخرين روز ماه رمضان به آنان ندا مي‌دهد که اي بندگان خدا! بر شما مژده باد که گناهان گذشته شما آمرزيده شد و بنگريد که در آينده چگونه خواهيد بود».[2]

عيد است وآخرگل وياران درانتظار                ساقي به روي شاه ببين ماه ومي ‌بيار

دل برگرفته بودم از ايام گل ولي                   کاري بکرد همت پاکان روزه‌دار[3]

عیدفطر، عید سعادت

عید فطرروزي است که زمین و زمان را غرق شادی و سرور کرده است. ساکنان زمین به شکرانه یک ماه عبادت و نیایش، عید گرفته اند و ساکنان آسمان نیزمأمور شده اند که جوایز و پاداش هایی را ازسوی عرش الهی برای ساکنان این کره خاکی بیاورند و به راستی که در این روز بزرگ، زمین، زمان و آسمان در جوش و خروش هستند.

عید فطر، روزی است که فطرت آدمی به واسطه سی روزاخلاص، شکوفا شده و به معطر کردن فضای زندگی انسان می پردازد. به راستی که فطرت، چه عطر دل انگیز و روح افزایی دارد و زندگی در پرتوی فطرت چه زیباست! عیدفطر، عید زیبایی های معنوی است. عیدفطر و عید سعادت است. این عید سعید، برتمامی فطرت‌های بیدارمبارک باد.

عید فطر؛ عيد بشارت

عيد فطراست ؛ عيدي است که زمين وزمان را غرق شادي وسرورکرده است. ساکنان زمين به شکرانه يک ماه عبادت و نيايش، عيد گرفته‌اند و ساکنان آسمان نيز مأمور شده‌اند پاداش‌هايي را از سوي عرش الهي براي ساکنان اين کره خاکي بياورند و به راستي که در اين روز بزرگ، زمين و زمان و آسمان در جوش وخروشند. عيد فطر، عيد زيبايي‌هاي معنوي، عيد بشارت و عيد سعادت است.

حافظ منشين بي مي ‌ومعشوق زماني                          کايام گل وياسمن وعيد صيام است[4]

عیدفطر، عید پاکیزگی و طهارت انسان هاست

درپایان ماه مبارک رمضان و پس ازیک ماه عبادت و روزه داری، اسلام روزاول ماه شوّال را عید قرار داده است؛ زیرا در این روز، انسان ها به فطرت خود بازمی گردند و متوجه عظمت خداوند متعال می شوند.دراین روز، مسلمانان، جسم را به وسیله غسل کردن پاکیزه کرده و با پوشیدن لباس های تمییز و خوشبوکردن خود، آن راکامل می نمایند. پاکیزگی روح و جانشان نیز به وسیله دعا و مناجات و نماز صورت خواهد گرفت وسرانجام،پاکیزگی اموال ودارایی های آنها به وسیله فطریه دادن وکمک کردن به انسان های فقیرونیازمند صورت می پذیرد. به راستی عید فطر،عید پاکیزگی وطهارت انسان هاست تا از این رهگذر،به فطرت اصلی وحقیقی خویش بازگردند.

حقیقت عید و مفهوم عمیق و والای این روز

عارف وارسته، مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمه الله درباره حقیقت عیدومفهوم عمیق ووالای این روز،چنین می فرماید:«عید زمانی است که خداوند متعال برای جایزه دادن وبهره مند کردن بندگان ازنعمت ها،آن روزرادر میان روزها انتخاب می کندتا برای گرفتن خلعت ها وعطایا جمع شوند وبه همگان اعلام کرده است که به درگاه اوروی آورده و با اعتراف به بندگی و آمرزش خواستن از گناهان و عرضه نیازها و آرزوهایشان، برای اوتواضع نمایند. خداوند نیزدرتمام این موارد، به آنان وعده اجابت واعطایی بالاترازآرزوهایشان، بلکه بالاترازآن چه در دل بشری خطورکرده، داده است. دوست دارددرچنین روزی، به او خوش گمان بوده وجانب امیدواری به قبول خداوند وآمرزش وعطای او را برجانب ترس ازرد وعذابش ترجیح بدهند».

عیدفطر، هدیه‌ای ازسوی خداوند

با آنکه روزه گرفتن در تمامی ادیان الهی وجود داشت و پیروان آن ادیان،مکلف بودند روزهای خاصی درسال راروزه بگیرند،ولی درپایان ایام روزه داری آنها، عیدی قرارداده نشده بود. این برای اولین بارودردین مبین اسلام بودکه روزپایان روزه گرفتن،روزعید وجشن و بهجت نامیده شد واین افتخار، ویژه مسلمانان است.رسول گرامی اسلام (ص)دراین باره می فرماید:«عید فطر،هدیه ای است که از سوی خدا به مردان وزنان امتم داده شده وخداوند متعال چنین هدیه ای را پیش ازمن به هیچ کس نداده است».آری،عید سعید فطربرای مسلمانان،هدیه ای آسمانی بودکه درسال دوم هجرت به آنها عطا گردید.دراین سال،پرداخت زکات فطره و برگزاری نمازعید برمسلمانان واجب شد که پیامبراکرم (ص)باعنایت خاصی به آن پرداختند وهمواره به اصحاب خود توصیه می کردند که این روزراعزیزو گرامی بدارند.

عیدفطر، نمادی از وحدت مسلمانان

عید فطر، روزی است که همه مسلمانان جهان در کنار یکدیگر به نماز می ایستند وبه عبادت خداوند متعال می پردازند وکام خویش رابا حلاوت ذکراوشیرین می کنند.عیدفطر،نمادی ازوحدت مسلمانان است؛وحدتی که سبب ذلت وناامیدی شیطان ونیزخواری استکبارودشمنان اسلام می شود.آنهابادیدن صف های به هم پیوسته مسلمانان درنمازعید فطر،می فهمندکه دیگرجایی برای آنان نخواهد بود و نمی توانند اهداف شوم خود را درجوامع اسلامی پیاده کنند.

عید سعید فطر، روزشکوفایی استعدادهای معنوی و روحانی

عید سعید فطر، از شمار اعیاد بزرگ اسلامی است که به دلیل اهمیت و عظمت خاص آن، درروایات اسلامی برای این روزدعاها واعمال خاصی ذکر شده است.تمامی مسلمانان که یک ماه روزه وتسلط بر غریزه ها و خواسته های نفس را به منظور اطاعت از خواست الهی پشت سر گذاشته اند،پایان این برنامه عظیم عبادی راجشن می گیرند وطبیعی است که ماهی به عظمت وشکوه رمضان که سراسر فیض و برکات الهی درآن نازل می شود،عیدی به بزرگی فطر می طلبد.البته باید به این حقیقت توجه داشت که بر اساس فرمایش حضرت علی (ع)این روز،برای کسی عید است که روزه اش قبول ونماز وعبادتش پذیرفته گردد. وآنان که دراستفاده صحیح ازبرنامه انسان سازماه رمضان کوتاهی کردند،درپشیمانی وحسرت به سرمی برند.

درمکتب پرفیض ماه رمضان، فطرت انسانی جان گرفته وبه صحنه زندگی گام می گذارد و استعدادهای معنوی آدمی را شکوفا می نماید و آن گاه می توان فرد را سعید و  نیک بخت نامید.

مؤمنان واقعی که زمینه خوش بختی در نهادشان بوده، در پرتومعارف روح بخش رمضان، استعداد واقعی خود را باز می شناسند و به سوی هدف نهایی گام برمی دارند و به سعادت حقیقی می رسند. عید سعید فطر، عید سعادتمندان، و روز شکوفایی استعدادهای معنوی و روحانی است.[5]

عید فطر؛ عيد شکرگزاری از حق تعالی

عيد فطر، روزشکرگزاري ازحق تعالي است که درظلمت جسم، چراغ روشن فطرت را نهاد تا هميشه پرتوافشان باشد وحيات‌بخش. مقام معظم رهبري نيز در اين باره مي‌فرمايد: «عيدرمضان،درحقيقت عيد شکر است؛ شکربه خاطر توفيق گذراندن دوران يک ماهه ضيافت الهي. شکر روزه‌داري. شکر توفيق عبادت و ذکر و خشوع و توسل به بارگاه کبريايي حضرت حق. حقيقتاً هم براي اين شکر، انسان مؤمن بايد عيد بگيرد».[6]

عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت

صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت

منابع:

1- آیت الله جوادی آملی، وداع با ماه خدا، ره توشه راهیان نور.

 2- معرفت حائری،محمد تقی، اعلام عید فطر وظیفه حکومت یا مراجع؟ فصلنامه فقه اهل بیت فارسی، شماره 43 .

3- حسینی علایى، محمدناصر، عید فطر در قرآن کریم، خیمه، مهر1384 - شماره 21 .   

4- پاک نیا،عبدالكريم،عید فطرونقش آن درتحولات فردی واجتماعی، مبلغان، آذر1381، شماره 35 .   

5- افشار، اسدالله( 1391)، فرصت پرواز، تهران: سفيرارد هال.

پی‌نوشت:

[1] - کلمه «فِطر» از ریشه فَطر، به‌معنای شکافتن، ابتدا و اختراع، گرفته شده است. گفته شده که «عید فطر» نیز از همین ریشه است، زیرا روزه‌دار دهانش را در روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند. ( ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «فطر» )

[2] - روضه الواعظين، ترجمه: مهدي دامغاني، ص 564.

[3] - حافظ شيرازي، ديوان اشعار، غزل 246.

[4] - حافظ شيرازي، ديوان اشعار، غزل 46.

[5] - کریم خانی،حمزه، عید پاکیزگی(عید فطر)،گلبرگ ،صفحه88،آبان 1384،شماره 56 .  

[6] - افشار، اسدالله( 1391)، فرصت پرواز، تهران: سفيرارد هال.

دکتر اسدالله افشار

• دکتر اسدالله افشار

• عید فطر

• استهلال

• آیین مسلمانان

• ماه رمضان

• روز عید فطر

• عيد بشارت

• وحدت مسلمانان